Mijn liefste hartge

Wat voel ik wanneer ik kijk naar dit kasteel? Voel ik hetzelfde als wat Peter Greenaway me probeert op te dringen, het beeld van koningsgezinde rijkelui, ambitieus egocentrisch decandent verkeerd want "rechtse" mensen, lees anti-republikeins aan de kant van Wil-lem III, ook al fout, de goeden altijd weer in de kliek van de gebroeders de Witt te vin-den...


Mijmer ik, bij de koffie in het koetshuis aan de overkant. Kasteel Amerongen, net Midzo-mer 1680 achter de rug. (Indrukwekkend, dat wel. Fantastisch, verfrissend, aangenaam, geweldig om zo een kasteel te bezoeken!...)


Maar nee, ik voél dat niet. Dat snobisme, dat aanmatigende... Ik voel heel iets anders! Ik voel...


strengheid... schoonheid... soberheid... reserve... beheersing... eenvoud... iets dat diep respect afdwingt... dat diep raakt... dat probeert "iets neer te zetten"...


En ik blijf de hele middag en avond zoeken. Tot ik vind!


De brieven (aan haar man) zoals Margaretha Turnor - hoofdrolspeelster in Greenaway's filmdrama - ze zélf geschreven heeft. Blogster eind 17de eeuw, zeg maar: levende, war-me, intieme geschiedenis, die zoveel inzicht geeft!...


En ik leer, op één namiddag en één avond zoveel nu over het rampjaar 1672!! En de jaren eromheen, ik ga het éindelijk (als Vlaamse ook, niet onderwezen op dit terrein) echt goed begrijpen!...

6 oktober 1671

- 58 jaar oud is ze dan [in de film had ze dus 67 moeten zijn!...] -
Vertelt over de schade na een zware storm. Het kasteel heeft het er goed van afge-bracht. Maar staande op de Lekdijk ziet ze een enorme ravage. Wég boekweit. Wég korenschoven. En daar: omgeblazen tabaksschuren en vernielde rietkragen. Dat gaat haar zeer aan het hart...

20 oktober 1671

Is gevlucht naar Amsterdam. Het Franse leger van zonnekoning Lodewijk XIV heeft delen van Nederland bezet, waaronder de provincie Utrecht. De soldaten houden huis en Marga-retha houdt haar hart vast. Van reizigers hoort ze over 'grote rook en vlam' bij Capelle aan de IJssel. 'Ik vrees al voor ons arme dorp Amerongen'...

2 januari 1673

- 60 jaar oud nu -

schrijft een brief aan haar man. Niet vanuit Amerongen, maar vanuit haar Haagse huis, Kneuterdijk - hoek Plaats. Het is oorlog, de Waterlinie beschermt tegen de Franse troe-pen. Maar nu vriest het dat het kraakt en rukken ze op. Over het ijs. Bodegraven en Zwammerdam zijn al op een gruwelijke manier geplunderd, uitgemoord. 'Het eene droef-heijt komt mij opt ander en heb niemant die mij raet'...

20 januari 1673

Slechte berichten uit Amerongen. De Fransen eisen een fortuin van het dorp, maar er woont bijna geen mens meer, bijna iedereen is gevlucht. En nu wordt er danig gedreigd. Met het 'totaliter raeseere en afbreecken' van huizen, als het geld er niet komt. Met de grond gelijk, dus…

30 januari 1673

Onheilspellendnieuws. 'De seeckretaris van Ameronge' laat weten dat hij 'last heeft om thuijs te Ameronge te doen springe'. Op te blazen. Tenzij er de lieve somma van 3000 gulden wordt betaald. Contant. Misschien valt er nog af te dingen...

6 maart 1673

Op 21 februari zenden de Fransen een edelman met 10 of 11 ruiters naar Amerongen. Bij aankomst hebben boeren (huijslieden) ervoor gepleit het huis te sparen. In ruil voor 'een goede som gelts'. Dat mag niet baten: 'Sij hebbe aenstonts tackebosse gedragen tot int bovenste vant huijs en voort het hele huijs door, hebbe van booven in de kap van de toorens eerst aengesteecken ent so voort afgebrant.' Alleen hondenhuis en bomen zijn ongedeerd...

13 maart 1673

Een soort nabeschouwing. Vol deemoed. Over de  verwoesting van hun huis, staande binnen de heerlijkheid Amerongen. 'Wij zullen spreken zoals Job. God geeft en God neemt, de naam des Heeren zij geprezen. Als Hij het wil heeft Hij middelen genoeg om het ons weer terug te geven, zo niet dan moeten wij vertrouwen en bidden dat wij een huis in de hemel hebben, dat ons door geen mens kan worden afgenomen'...

28 april 1673

De oorlog eist zijn tol. 'Het is ongelooflijk hoe moedeloos de mensen zijn, zeggende dat deze staat helemaal bedorven is'... En over zichzelf: 'Ik word oud, wij zijn beiden ongeluk-kig dat deze tijden ons in onze ouderdom moeten overkomen'...

10 mei 1673

Intussen is de omgeving van Dordrecht en Rotterdam onder water gezet. En in de stad Utrecht is het goed mis. Veel mensen sterven de hongerdood, anderen eten draf, afval - van bierbrouwerijen. 'Heelle fatsoenlijcke liede' gaan nu 's avonds 'om een stuck broot bidde'...

2 december 1676

- 63 jaar oud -
'Het vriest hier sterck. Ik laet alle daechge in de grafte bijten om de vis te behoude.' Het lijkt een strenge winter te worden. Ze legt zich er op voorhand bij neer. 'Al wat godt belieft moete wij verwachte'...

9 april 1677

- 64 jaar oud -
Hoog water, in de uiterwaarden van de Rijn. Flinke schade. 'Daer wij vrij wat koste aen hebbe, maar wat kan men doen. Wij sijnt alleen niet, tis overal so gestelt...

16 april 1681

- 68 jaar oud -
Over Fritsge, de oudste kleinzoon, nu een jaar of dertien en haar absolute favoriet. Het gaat niet echt goed met Frits, hij heeft hulp nodig. Van een gouverneur, een leraar. Die is zojuist op Amerongen aangekomen. Een Fransman, die heeft gewerkt bij de keurprins van Brandenburg. 'Hij schijnt seer stil en moodest (bescheiden), spreeckt weijnich of geen duijts, maer heel goed frans en latijn'. Bovendien gaat hij met Frits uit en op jacht. 'Hoope het kint van hem sal proofiteere en wel leeren'...

11 mei 1682

- 69 jaar oud -
Al het koren op 't Spijck (een stuk land bij de Rijn) is verloren. Door water, wind en kou. 'Sodat de arme huijsman (oftewel boer) daerniet[s] van te verwachten heeft'. Met armoe en 'swaericheijt' als gevolg. Terwijl het leven toch al zo moeilijk is door die hoge belas-tingen…

28 mei 1690

- 77 jaar oud -
Godard van Ginckel, hun enige zoon, is - uiteindelijk - voortreffelijk terechtgekomen. In de directe nabijheid van prins Willem III, onderwijl tevens koning van Engeland. Maar nu is hij, met leger en al, op weg naar Ierland. Om daar slag te leveren. Man weg, zoon weg... Het blijft er niet bij. Ook oogappel Fritsge, Frederik Christiaan, oudste kleinkind, 22 nu, vertoeft elders. Thans nog in Londen, doch straks eveneens naar Ierland. 'De heere wil onse soon op sijn reijs en in dat woeste lant koomende voor alle ongeluck bewaren en dien jonge bloesem (Frits) een wijs en voorsichtich harte geefven'...

5 februari 1691

- 78 jaar oud -
Het is zó koud dat er diverse mensen op straat zijn doodgevroren. Ze durft eigenlijk het personeel geen boodschappen meer te  laten doen. Zelf heeft ze het ook niet makkelijk: ze voelt zo'n pijn in lijf en leden: 'dat ick naulixs op en neer kan, als ick op een stoel sit moetenser mij van op helpen of kander niet af koome'. En verder schrijven lukt niet, want de inkt is bevroren…




Heel mooi allemaal, die briefwisseling van Margaretha (die Griet zou zijn genoemd) en Godard (ofte Goert?...), haar "heer en liefste hartge", nog tot op hoge leeftijd...


Brieven die zijn verzameld in het boek Rampjaar 1672 van Luc Panhuysen - dat ik wel in de museumwinkel zag, maar door de titel en ondertitel - Hoe de republiek aan de onder-gang ontsnapte - ontging mij dat het om de correspondentie hierover tussen de beide echtelieden ging...


(Kun je overigens ook integraal als luisterboek beluisteren, of online (op de website van het gelijknamige programma op de VPRO een tijd terug))...


Allemaal heel erg de moeite!!

Mooie, interessante mensen moeten het zijn geweest... (zij doet me een beetje aan Isa-belle Huppert denken, als je goed kijkt naar haar gezicht, maar dan liever, zachter...)


In hun - prachtige! - bibliotheek (nee, die van hun nazaten) - die wij bezochten vandaag - ook "Euthanasie ofte Wel-sterven" tot mijn verbazing. Toen al?


Of hoe zo'n Brits barokke filmregisseur je toch - door zelf wat nadenken - op onvermoede ongelooflijk boeiende paden zetten kan!


Met heel veel dank!!